Kara pozbawienia wolności jest najsurowszą karą, jaką może orzec sąd. Istnieje jednak możliwość, aby uniknąć osadzenia w zakładzie karnym. Taką szansę daje m.in. odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności. Może ono być zastosowane w kilku przypadkach:
Choroba psychiczna lub inna ciężka choroba
W przypadku choroby psychicznej lub innej ciężkiej choroby uniemożliwiającej wykonywanie tej kary sąd ma obowiązek odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności do czasu ustania przeszkody. Za ciężką chorobę uznaje się taki stan skazanego, w którym umieszczenie go w zakładzie karnym może zagrażać życiu lub spowodować dla jego zdrowia poważne niebezpieczeństwo.
Zbyt ciężkie skutki dla skazanego lub jego rodziny
W przypadku, gdy natychmiastowe wykonanie kary pociągnęłoby dla skazanego lub jego rodziny zbyt ciężkie skutki sąd może odroczyć wykonanie pozbawienia kary na okres maksymalnie 1 roku. W piśmiennictwie, wśród okoliczności, które pociągnęłyby „zbyt ciężkie skutki”, wymienia się m.in.: zakończenie kuracji leczniczej, zdanie ważnych egzaminów kończących cykl nauki, załatwienie bardzo ważnej sprawy majątkowej, chorobę członka rodziny, wymagającego opieki, którą może zapewnić tylko skazany, okresowe pozostawanie rodziny skazanego bez środków do życia itp.
Ciąża i samotne wychowywanie dziecka
W stosunku do skazanej kobiety ciężarnej oraz osoby skazanej samotnie sprawującej opiekę nad dzieckiem (a więc zarówno matki, jak i ojca) sąd może odroczyć wykonanie kary na okres do 3 lat po urodzeniu dziecka.
Przeludnienie zakładów karnych
Sąd może odroczyć wykonanie kary pozbawienia wolności w wymiarze do roku, jeżeli liczba osadzonych w zakładach karnych lub aresztach śledczych przekracza w skali kraju ogólną pojemność tych zakładów. Odroczenia nie udziela się jednak skazanym, którzy:
- dopuścili się przestępstwa z zastosowaniem przemocy lub groźby jej użycia,
- recydywistom,
- skazanym, którzy z popełniania przestępstwa uczynili sobie stałe źródło dochodu lub popełnili przestępstwo działając w zorganizowanej grupie przestępczej, a także terrorystom,
- skazanym za przestępstwa określone w art. 197-203 Kodeksu karnego (tj. m.in. za zgwałcenie czy wykorzystywanie seksualne małoletnich) popełnione w związku z zaburzeniami preferencji seksualnych.
Jak ubiegać się o odroczenie kary pozbawienia wolności?
Aby uzyskać odroczenie wykonania kary należy złożyć wniosek do sądu, który wydał orzeczenie w I instancji. Wniosek podlega opłacie 80 zł. Potwierdzenie uiszczenia opłaty należy dołączyć do wniosku. Wniosek należy złożyć przed osadzeniem w zakładzie karnym, po osadzeniu wniosek traktowany jest jako wniosek o przerwę w wykonaniu kary i przekazywany do właściwego sądu penitencjarnego.
Odroczenie może być udzielone kilkakrotnie, jednak łączny okres odroczenia nie może przekroczyć okresów wskazanych powyżej. Okres odroczenia biegnie od dnia wydania pierwszego postanowienia w tym przedmiocie.
Odraczając wykonanie kary pozbawienia wolności, sąd może zobowiązać skazanego do podjęcia starań o znalezienie pracy zarobkowej, zgłaszania się do wskazanej jednostki Policji w określonych odstępach czasu lub poddania się odpowiedniemu leczeniu lub rehabilitacji, oddziaływaniom terapeutycznym lub uczestnictwu w programach korekcyjno-edukacyjnych.
Warunkowe zawieszenie kary pozbawienia wolności
Jeżeli odroczenie wykonania kary pozbawienia wolności trwało przez okres co najmniej 1 roku, a wymierzona skazanemu kara nie przekracza 1 roku pozbawienia wolności, sąd może zawiesić wykonanie tej kary na okres próby. Nie ma wtedy konieczności odbywania kary w zakładzie karnym.
Decydując o warunkowym zawieszeniu kary, czyli o tzw. „zawiasach”, sąd bierze pod uwagę postawę skazanego, jego właściwości i warunki osobiste oraz zachowanie w okresie odroczenia kary.
Zawieszenie wykonania kary następuje na okres próby, który wynosi od roku do 3 lat. W przypadku sprawcy młodocianego lub sprawcy, który popełnił przestępstwo z użyciem przemocy na szkodę osoby wspólnie zamieszkującej, okres próby wynosi od 2 do 5 lat. O długości okresu próby decyduje sąd.
Wniosek o zawieszenie kary może złożyć skazany lub kurator, sąd może też orzec o tym z urzędu. Wniosek składany przez skazanego podlega opłacie 100 zł.